Gọng kìm dẹp buôn lậu, hàng giả: Theo chân hải quan Lao Bảo trên những cung đường thẩm lậu

Chúng tôi đến Lao Bảo vào một buổi trưa tháng Năm, nắng như tạt lửa vào mặt. Cái nắng đặc trưng của miền biên viễn nơi giáp ranh nước bạn Lào mang theo từng luồng gió khô bỏng, phả rát cả không khí trên Quốc lộ 9. Con đường dẫn lên cửa khẩu quốc tế Lao Bảo, đầy những khúc cua, đèo dốc và đằng sau đó là vô số những ngả đường mòn lối mở mà dân buôn lậu vẫn ngày đêm luồn lách.

Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo - điểm cuối của tuyến Quốc lộ 9 không chỉ là nơi giao thương sôi động trên trục Hành lang kinh tế Đông – Tây, mà còn là tâm điểm phức tạp, dai dẳng về buôn lậu, vận chuyển hàng hóa trái phép, gian lận thương mại và tội phạm ma túy. Đã nhiều năm, nơi đây luôn trong tình trạng “căng dây” với các hoạt động kiểm tra, kiểm soát, mật phục và tuần tra liên tục của lực lượng chức năng.

Theo số liệu từ Chi cục Hải quan khu vực IX, chỉ tính riêng từ năm 2020 đến hết 2024, lực lượng hải quan đã phát hiện và xử lý 2.401 vụ vi phạm liên quan đến vận chuyển hàng hóa không có chứng từ, hàng cấm, gian lận thương mại... Tổng trị giá hàng vi phạm ước tính trên 49 tỷ đồng. Chỉ tính riêng trong 5 tháng đầu năm 2025, Đội Kiểm soát Hải quan (Chi cục Hải quan khu vực IX) đã chủ trì bắt giữ, xử lý là 26 vụ vi phạm về hành vi vận chuyển trái phép hàng hóa không có chứng từ hợp pháp trong địa bàn hoạt động hải quan, trị giá hàng hóa thu giữ là hơn 2,5 tỷ đồng, số tiền phạt là 325,2 triệu đồng.

Tại khu vực cửa khẩu, mỗi ca tuần tra đều là “cuộc chiến” âm thầm giữa lực lượng hải quan và các đối tượng buôn lậu. Trong nhiều vụ việc, những chiếc xe máy độ chế, những thuyền gắn máy được sử dụng để vượt sông, chở hàng xuyên rừng vào ban đêm. Người vận chuyển chủ yếu là người địa phương, thậm chí cả thanh thiếu niên, được thuê vài chục nghìn đồng mỗi chuyến để vận chuyển đường, bia, mỹ phẩm, thuốc lá điếu… từ bên kia biên giới về nội địa. Các mặt hàng chủ yếu gồm thuốc lá, rượu, đường kính, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng – tất cả đều có xuất xứ từ Thái Lan, Lào, hoặc được đưa từ nơi khác vào Lào rồi thẩm lậu  về Việt Nam.

Sông Sê Pôn, dòng sông chia cắt hai nước Việt – Lào, với địa hình quanh co hiểm trở với cư dân sinh sống hai bên chủ yếu là người dân tộc thiểu số, được các đối tượng chủ hàng thuê chia nhỏ xé lẻ hàng, lợi dụng địa hình để thẩm lậu thuê tìm cách đưa hàng hóa vào biên giới Việt Nam, sau đó đưa vào sâu nội địa để tiêu thụ. Dưới ánh sáng nhờ nhờ của đèn pin đêm, từng chiếc thuyền gắn máy nhỏ như con thoi, len lỏi dọc sông, đưa hàng hóa từ bờ bên kia về các điểm tập kết dọc biên giới.

“Chúng tôi phải đi sớm hơn cả buôn lậu mới bắt kịp”, một lãnh đạo đội Kiểm soát Hải quan (Chi cục Hải quan khu vực IX), nói trong lúc rà thuyền kiểm tra dọc khúc sông. “Đối tượng dùng đò gắn máy chia nhỏ xé lẻ hàng hóa, thuê người địa phương gùi hàng qua rừng. Chúng tôi thường xuyên tổ chức mật phục cả tuần ở các đường món lối mở và các bến sông để lần ra được dấu vết.”

Có lần, trong đêm mưa, tổ công tác của Đội Kiểm soát Hải quan phát hiện một nhóm gùi hàng đang cắt rừng men theo khe núi, lập tức tiến hành chặn bắt. Các đối tượng nhanh chóng bỏ hàng lại rồi tản ra, mất hút trong bóng tối. Số tang vật thu giữ hôm đó là gần 300 cây thuốc lá ngoại, cùng nhiều thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc.

Dọc tuyến biên giới Việt – Lào ở Quảng Trị, sông Sê Pôn như một “tuyến trượt” đặc biệt là đường vận chuyển chính của hàng lậu. Địa hình hiểm trở, nhiều đoạn bị che khuất bởi rừng cây, địa bàn trải dài, trong khi lực lượng mỏng, tất cả khiến việc kiểm soát không hề đơn giản. Các đối tượng thường lợi dụng trời tối, thời điểm giao ca, mưa lớn hoặc các dịp lễ để đẩy hàng. Chúng chia hàng thành nhiều phần nhỏ, ngụy trang trong bao tải, bọc nilon chống nước rồi thả trôi theo sông, ở đầu bên kia đã có người đón. Có khi các đối tượng buôn lậu còn sử dụng thuyền nhỏ, thuyền máy tự chế, thậm chí là bè mảng để vượt sông, việc phát hiện, bắt giữ là vô cùng khó khăn. Hàng hóa sau khi được đưa qua sông sẽ tập kết tại các nhà dân dọc biên, rồi nhanh chóng đưa lên xe khách, xe tải nhỏ để vận chuyển vào nội địa.

Theo lãnh đạo Đội Kiểm soát Hải quan, điều đáng lo ngại là các đối tượng buôn lậu không chỉ tinh vi, mà ngày càng manh động, liều lĩnh, có hành động hăm dọa, thậm chí còn gây thương tích đối với cán bộ hải quan trong quá trình làm nhiệm vụ. Các đối tượng này sẵn sàng chống trả, bất chấp tín hiệu dừng phương tiện của lực lượng hải quan, sử dụng xe mô tô, ô tô điều khiển với tốc độ cao lạng lách, chèn ép khi bị lực lượng hải quan truy đuổi.

Bên cạnh đó, việc giám sát lực lượng chức năng của đối tượng buôn lậu cũng đặt ra nhiều thách thức. Tại khu vực quanh trụ sở Đội Kiểm soát Hải quan, có những “tai mắt” luôn canh chừng 24/24, chỉ cần thấy xe tuần tra nổ máy là lập tức điện thoại báo động. “Chúng theo dõi ngược chúng tôi như theo dõi mục tiêu. Nhiều lần, anh em chưa ra khỏi chốt, đối tượng đã rút lui, bỏ cả hàng,” lãnh đạo Đội Kiểm soát nói.

Ngoài ra, cư dân cư khu vực biên giới đa số là đồng bào dân tộc thiểu số, trình độ dân trí, không có công việc làm ổn định, hiểu biết về pháp luật còn thấp; một bộ phận người dân thường xuyên qua lại khu vực biên giới để làm ăn, buôn bán, là thành phần dễ bị các đối tượng, băng nhóm, tổ chức phạm tội lôi kéo, lợi dụng để thực hiện nhiều hoạt động tội phạm.

Ông Ngô Minh Tuấn, Phó Đội trưởng Hải quan cửa khẩu quốc tế Lao Bảo cho biết, thời gian gần đây lượng hàng hóa, số lượng phương tiện vận tải, hành khách xuất nhập cảnh làm thủ tục qua cửa khẩu gia tăng cũng tiềm ẩn rủi ro dễ bị các đối tượng lợi dụng để buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gian lận thương mại, hàng giả, hàng kém chất lượng qua cửa khẩu quốc tế Lao Bảo.

Mặc dù khó khăn nhưng tình hình ở đây vẫn có nhiều điểm sáng. Theo ông Đinh Ngọc Thành, Phó chi cục trưởng Chi cục Hải quan khu vực IX, hoạt động đấu tranh chống buôn lậu của Lao Bảo luôn nhận được sự chỉ đạo sát sao từ Ban Chỉ đạo 389, Bộ Tài chính, Cục Hải quan. Chi cục Hải quan khu vực IX đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ theo hướng chuyên sâu, có trọng tâm, tăng cường phối hợp với các lực lượng như biên phòng, công an, quản lý thị trường… từ đó, kịp thời phát hiện và xử lý các đường dây, ổ nhóm hoạt động có tổ chức.

Đặc biệt, “chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cũng được nâng lên đáng kể, với tinh thần trách nhiệm cao, đoàn kết nội bộ tốt, sẵn sàng nhận nhiệm vụ khó khăn, không kể ngày đêm, bám sát địa bàn, giữ vững an ninh tuyến biên giới”, ông Đinh Ngọc Thành nhấn mạnh.

Cùng với đó, chính quyền địa phương và người dân vùng biên cũng ngày càng đồng hành hơn trong phòng, chống buôn lậu. Những người từng một thời bị lợi dụng làm “chân gùi”, “chim lợn” nay đã trở thành cộng tác viên, mạnh dạn cung cấp thông tin cho lực lượng chức năng. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy việc tuyên truyền pháp luật đã đi vào chiều sâu.

Cuộc chiến chống buôn lậu ở Lao Bảo là một hành trình dài, không dễ dàng. Mỗi vụ bắt giữ không đơn thuần là việc xử lý hành chính, mà là cả quá trình điều tra, đấu tranh, nhiều khi phải hy sinh quyền lợi cá nhân vì nhiệm vụ chung. Do đó, để giành thế chủ động, ngành hải quan cần tiếp tục nâng cao năng lực nghiệp vụ, đầu tư trang thiết bị hiện đại, tăng cường phối hợp liên ngành, đồng thời phát huy vai trò của người dân địa phương trong việc phát hiện, tố giác hành vi vi phạm. Biên giới không được phép bị bỏ ngỏ và Lao Bảo – dù là địa bàn phức tạp vẫn đang được giữ vững từng ngày nhờ sự bền bỉ và quyết liệt của cán bộ hải quan nơi tuyến đầu.